Kies uit onderstaande onderwerpen:

1. Omgeving van een piano

   1.1 Temperatuur
   1.2 Relatieve vochtigheid
   1.3 Zonlicht
   

2. Onderhoud van een piano

   2.1 Stemmen
   2.2 Behandeling van het klavier
   2.3 Behandeling van de kast
   2.4 Behandeling van de wielen, pedalen en andere messing onderdelen
   2.5 Onderhoud en behandeling binnenzijde kast
   2.6 Periodiek technische onderhoud
   2.7 Revisie en/of restauratie

1 Omgeving van een piano

1.1 Temperatuur

Piano’s zijn slecht bestand tegen zowel extreme hitte als kou. Dit geldt voor zowel de stemming als de materialen. Idealiter wordt een piano geplaatst in een kamer met een gematigde en constante temperatuur van circa 20 graden. Laat de omgevings temperatuur niet beneden 8 graden komen en ook niet uitstijgen boven 32 graden.

1.2 Relatieve vochtigheid

Extreme vochtigheid of droogte en snelle veranderingen daarin zijn allemaal schadelijk voor piano’s. Het beste voor een piano is een ruimte waarin de relatieve vochtigheid constant wordt gehouden, maar dit is waarschijnlijk bij u in huis niet het geval. In het Nederlandse klimaat is het doel ongeveer 45%-70% relatieve vochtigheid. In de winter in strenge vorstperiodes daalt de relatieve vochtigheid daar scherp onder (tot waardes aan 20%!). Dit is schadelijk voor vrijwel alle onderdelen en vooral de houtverbindingen en de zangbodem. De gelijmde ribben op de zangbodem kunnen loslaten en/of er kunnen scheuren in de zangbodem optreden. Ook zal de kroon (bolling in de zangbodem) afnemen, met als gevolg dat de snaren met te weinig druk tegen de brug duwen en daarmee de trillingsoverdracht naar de zangbodem afneemt. Dit is funest voor de kwaliteit van de toon van het instrument. In droge periodes biedt een luchtbevochtiger dan uitkomst. De investering is relatief gering en ook het stroomverbruik is niet groot. Het is verder ook goed voor het leefklimaat in de ruimte. Ook uw lederen bankstel en andere objecten zullen u dankbaar zijn. Extreme vochtigheid (> 70%) kan worden bestreden met een airco of luchtontvochtiger.

Een andere mogelijk is het beïnvloeden van de luchtvochtigheid in de piano zelf. Dit kan op twee manieren. Met een hydroceel unit kan de luchtvochtigheid in de piano op peil worden gehouden. Deze wordt boven in de piano gemonteerd en wanneer het te droog is zal vocht langzaam uit de unit verdampen. Een hydroceel is niet geschikt voor een vleugel. Een meer geavanceerde techniek is het installeren van een Dampp-Chaser. Een DamppChaser bevochtigt zowel als ontvochtigt. Het stabiliseert daarmee de stemming en het werken van alle onderdelen (zowel corrosie als het hout) van uw instrument.

Luchtvochtigheid wordt gemeten met een hygrometer. Deze hygrometer dient wel 1 keer per jaar geijkt te worden. Wikkel daartoe de hygrometer een half uur in een natte doek. De wijzer dient dan circa 97% aan te wijzen. Corrigeer de stand met het schroefje aan de onder- of achterzijde.

1.3 Zonlicht

Direct zonlicht tast de buitenzijde (lak, politoer, etc) van de piano aan, er ontstaat verbleking en/of craquelé. De plaatselijke verhitting destabiliseert tevens het interieur van de piano. Het is daarom belangrijk dat plaatsing in direct zonlicht wordt vermeden. Is het onvermijdelijk om de piano te plaatsen op een plek met direct zonlicht dan is een hoes om de piano of het plaatsen van gordijnen/lamellen/rolgordijn/etc. noodzakelijk.

2. Onderhoud van een piano

2.1 Stemmen

De klank van een piano ontstaat door het trillen van de snaren dat via een klankbord (zangbodem) versterkt wordt. De toonhoogte van de snaren wordt bepaald door de dikte, lengte en spanning van de snaar. De dikte en lengte is door de fabrikant bepaald. De spanning wordt bepaald door de pianostemmer maar helaas ook door temperatuur en vochtigheidsgraad. De laatste twee beïnvloeden de bolling (kroon) van de zangbodem (door uitzetten of krimpen van het hout) waardoor de snaarspanning verandert en daarmee de toonhoogte.

Nieuw besnaarde piano’s (dat wil zeggen een nieuwe piano of een piano met recent vervangen snaren) zullen het eerste jaar 3 tot 4 keer gestemd moeten worden. Er zit dan nog (te)veel elasticiteit in de snaren waardoor deze snel ontstemd raken. Later kan meestal worden volstaan met tweemaal per jaar stemmen. Piano’s die gebruikt worden voor optredens of voor opnamedoeleinden worden vaker gestemd (of zelfs voor elk optreden c.q. opname).

Dat het stemmen belangrijk is zal iedereen beamen maar wat de pianostemmer ook kan zien is het ontstaan van kleine 'probleempjes' en deze dan verhelpen voordat deze groter worden.

2.2 Behandeling van het klavier

Het klavier kunt u schoonmaken door het afnemen met een vochtige doek en daarna met een zachte doek droog te wrijven. Gebruik geen spiritus of andere agressieve schoonmaakmiddelen! Nooit direct vloeistof op de toetsen sprenkelen maar altijd via een doek. Hou het klavierdeksel open om een vrije luchtcirculatie rond het klavier te houden (voorkomt kromtrekken).

2.3 Behandeling van de kast

De behandeling van de kast van een piano of vleugel is afhankelijk van de oppervlakte afwerking. Moderne en nieuwe piano’s zijn vaak afgewerkt met een polyester laklaag, oudere piano’s (40 jaar of ouder) zijn veelal gepolitoerd. Kasten met een generfd houten uiterlijk zijn gesatineerd.

• Nieuwe piano’s, zwart of andere kleur hoogglans, geen houtnerf:
  Afstoffen met een zachte plumeau en ééns per jaar poetsen met een hoogglans polish waarin geen siliconen zijn verwerkt. Vingerafdrukken kunt u verwijderen met een paar druppels ruitreiniger (Glassex o.i.d.) op een zachte doek (nooit vloeistof direct op de oppervlakte aanbrengen).
• Oudere gepolitoerde piano's en vleugels:
  Afstoffen met doek of plumeau en ééns per jaar poetsen met polish waarin GEEN siliconen zijn verwerkt. Vingerafdrukken verwijderen met een zachte doek. Nooit met een glasreiniger, spiritus of andere middelen op basis van alcohol. Dit lost namenlijk de politoer direct op.
• Gesatineerde oude en nieuwe piano's:
  Houtsoorten waar een dunne transparante laklaag op is aangebracht door de fabriek en waar de nerf in het fineer zichtbaar is noemt men gesatineerd. Deze afwerkinglaag is kwetsbaar voor vocht en gevoelig voor spetters en kringen die na ingedroogd te zijn een lichte bleke plek achterlaten doordat het vocht onder de laklaag is doorgedrongen.
  Alleen afstoffen met een stofdoek of plumeau en niet met een natte vaatdoek. Wanneer nodig kunt u de kast inwrijven met een dunne onderhoudsolie of houtveredelingolie zoals teakolie.
  Gebruik weinig olie en niet meer dan circa 1 keer per jaar, teveel olie wordt niet meer opgenomen. Na een paar dagen zal dat met veel moeite en veel schone doeken uitgewreven worden.

2.4 Behandeling van de pedalen, wielen en andere messing onderdelen

De pedalen, wielen, slotplaat, klepscharnier van messing kunnen met koperpoets op de voorgeschreven wijze worden gepoetst. Let er wel op, dat de kast rondom niet wordt geraakt, er kunnen daardoor witte vlekken ontstaan.

2.5 Onderhoud en behandeling binnenzijde kast

Hou vloeistoffen weg van de piano. Vruchtensap, limonade, zelfs het morsen van water in een piano kan fikse schade aanrichten. Raak ook nooit de bassnaren aan. Aanraken laat zuurresten achter waardoor corrosie ontstaat waardoor de bassnaren kunnen gaan zoemen en helderheid en volume verliezen. Eventueel stof afnemen met een plumeau of de blaaszijde van een stofzuiger. In stedelijke gebieden met relatief meer luchtverontreiniging kan door de jaren een grijze aanslag ontstaan die moeilijk is te verwijderen. Alleen een specialist kan het interieur van een piano veilig schoonmaken.

2.6 Periodiek technische onderhoud

Belangrijk voor de klank en de speelaard van een piano of vleugel is het inwendige mechaniek. De met vilt omspannen hamertjes, scharnierend in kleine lagertjes, moeten duizenden keren de weg naar de snaren afleggen. Tussen hamers en de toetsen bevindt een ingewikkeld mechanisch overbrengingssysteem dat aan een zekere slijtage onderhevig is.

Naast de stembeurten aan uw instrument is het daarom noodzakelijk om eens in de 5 à 10 jaar het mechaniek te onderhouden. Door onderhoud kan de slijtage zoveel mogelijk worden beperkt. Ook wordt de klank na een aantal jaren onregelmatig. Dit gebeurt door het frequente aanslaan van de snaren door de hamerkop. Door de snaren ontstaan groeven in het hamervilt. Worden deze te diep dan moeten de hamerkoppen worden geschuurd waardoor er weer een optimale toon ontstaat. Verder worden alle onderdelen van het mechaniek en het klavier tijdens de onderhoudsbeurt schoongemaakt, gesmeerd en afgeregeld. Als laatste wordt de hamerkop van de piano of vleugel geïntoneerd. Hierdoor wordt de klank zoveel mogelijk geëgaliseerd en van een gewenst timbre voorzien. Bovenstaande werkzaamheden gebeuren aan huis en duurt circa een werkdag.

2.7 Revisie en/of restauratie

Bij oudere en/of veel bespeelde instrumenten ontstaat er slijtage aan vilt- en draaipunten. Bij excessieve slijtage zullen deze materialen vervangen moeten worden. Ook de snaren hebben een beperkte levensduur. Na 15 tot 25 jaar verdwijnt de power en helderheid uit de omwonden bassnaren en gaan de niet omwonden snaren steeds metaliger klinken (het staal wordt door de jaren steeds harder en brosser). Ook de zangbodem en het stemblok hebben niet het eeuwige leven. Deze kunnen na verloop van tijd gaan scheuren.

Indien ook het uiterlijk van de piano of vleugel de tand des tijds niet overleeft heeft kan deze door een restauratie weer in de oude staat teruggebracht worden. Daarbij kunnen werkzaamheden zoals het vervangen van leer en vilt, het repareren en lakken van de zangbodem, het spuiten van het gietijzeren frame, aanbrengen van nieuwe besnaring, het vervangen van de stempennen, het politoeren of spuiten van de kast en het polijsten en/of vervangen van het klavierbeleg worden uitgevoerd. Overigens, daarmee wordt niet alleen de piano of vleugel visueel een stuk mooier maar ook de toon aanmerkelijk verbeterd.

Een revisie of restauratie kan helaas duur uitvallen. Wellicht kunt u dan beter overwegen om een ander, jonger instrument aan te schaffen. Kijkt u eens bijvoorbeeld naar de gebruikte Yamaha U1 prijslijst van Piano Select, de Yamaha U3 prijslijst, of een Yamaha silent piano.